Wieś była prawdopodobnie gniazdem rodowym rycerzy von Gerlachsheim, lecz nigdzie nie są oni poświadczeni jako posiadacze Grabiszyc. W dokumencie Kamenzów z 1248r. pojawia się Sifridus de Gerlachsheim pierwszy znany przedstawiciel rodziny. Na przełomie XIII i XIV wieku Gerlachsheimowie sprzedajna swoje dobra i znikają z Łużyc.
W roku 1345 właścicielem Grabiszyc zostaje niejaki Jone Elvil, człowiek o którym wśród ludu krążyły legendy. Popadł on w konflikt z władzami Zgorzelca, gdyż nie chciał uznać prerogatyw sądowniczych miasta w swoich dobrach. Po tym jak wojska Zgorzeleckie najechały wieś, a stawiająca opór napastnikom żona nieobecnego rycerza została stratowana końmi, Jone Elvil poprzysiągł mieszczanom zemstę. Łupił kupców zgorzeleckich bez litości. Ponoć wszystkie próby ujęcia Elvila spalały na panewce, gdyż „zaczarowany” rumak rycerza miał cudowna moc wyczuwania nieprzyjaciół. Pan Grabiszyc dał prawdziwy popis zuchwalstwa wjeżdżając konno do Zgorzelca w celu zakupu butów u miejscowego szewca! Gdy opuszczał miasto miał jeszcze krzyknąć przy bramie: ”Jone Elvil był tutaj”. Przypuszcza się, że rycerz ten miał zamek położonym w pobliżu wsi wzgórzu Grodziszcze. Wielu historyków podkreśla, że wśród raubritterów z Grabiszyc, Leśnej i Bielnicy (Landeskrone) koło Zgorzelca istniał system komunikowania się za pomocą znaków dymnych. W 1378r. Jone Elvil zginął w pojedynku, lecz niedługo przed śmiercią zdołał jakoś załagodzić zatarg ze Zgorzelcem.
Pod koniec XIVw. większa część miejscowości (dzisiejsze Grabiszyce Dolne i Średnie) znalazła się w posiadaniu rodu von Gersdirf (czy też Gersdorf). W roku 1426 Hans i Henryk von Rothenburg notowani byli jako właściciele Grabiszyc Górnych. Ten fragment miejscowości jeszcze przed końcem XVw. Stał się własnością śląskiej linii Uchtritzów z Kościelnik.. Od połowy XVIw, dzieje obu części miejscowości bardzo się komplikują poprzez częstą zmianę właścicieli..
W roku 1608 Grabiszyce Dolne wykupił Zygmunt von Schwanitz, który parał się zbójeckim procederem. Ten potomek prastarej szlachty Milczyńskiej, razem ze swoim kompanem z pobliskiej Baworowej z przezwisku Niedźwiedź, grasował głównie na drodze pomiędzy Leśną a Zawidowem. Ale zapuszczał się również na Żytawę. Kiedyś powien mieszczanin żytwaski odmówił mu piwa Schwanitz ze z łości podpalił jedną z dzielnic miasta. Dziedzic Grabiszyc Dolnych był postrachem okolicy przez blisko 16 lat.
Zawiłą tematykę stosunków własnościowych zakończy pewna ciekawostka. Otóż jeden z fragmentów Grabiszyc Dolnych( na prawym brzegu Grabiczówki) nosił nazwę Czeski Kąt lub Grabiszyce Dolne w kącie. Zdaniem wielu badaczy pierwotnie wszystkie części Grabiszyc należały do „państwa Frydland-Zawidów”. Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej wszyscy posiadacze miejscowych dóbr rycerskich (oprócz dziedziców z Czeskiego Kąta) wyzwolili się spod zależności lenniczych w stosunku do hrabiów Gallas, panów Frydlantu od 1634r. Czeska enklawa uległa likwidacji dopiero 10 lipca 1816r. kiedy nastąpiło uroczyste przekazanie Grabiszyc Dolnych w Kącie pruskiej komisji królewskiej. Jeszcze przez ponad 100lat ta część wsi stanowiła odrębną gminę. Czeski Kąt włączono do Grabiszyc Dolnych w 1923roku. |
